Nhà cụ Vi Văn Khang thuộc xã Môn Sơn, huyện Con Cuông, được xây dựng năm 1919 theo kiểu kiến trúc nhà sàn truyền thống của đồng bào Thái. Nhà gồm 3 gian, 2 hồi, cầu thang lên xuống đặt ở hai bên, khung bằng gỗ. Tầng trên là nơi diễn ra các sinh hoạt của gia đình, dưới sàn thường cất đặt nông cụ và nhốt gia súc. Khu vườn rộng được trồng nhiều loại cây, trong đó phần lớn là các loại cây ăn quả. Nhà cụ Vi Văn Khang là địa chỉ gắn với phong trào cách mạng của đảng Cộng sản Việt Nam thời kỳ 1930-1931.
Ngôi nhà cụ Vi Văn Khang
Năm 1931 phong trào cách mạng bước vào giai đoạn thoái trào, đảng ta phải rút vào hoạt động bí mật. để đảm bảo lực lượng và duy trì cơ sở cách mạng, Xứ ủy Trung kỳ cử các đồng chí Lê Xuân đào (thuộc Xứ ủy), Nguyễn Hữu Bình (Tỉnh ủy Nghệ An), Lê Mạnh Duyệt (Phủ ủy Anh Sơn) về vùng Mường Qụa - Môn Sơn phối hợp hoạt động và gây dựng phong trào cách mạng. Về đây, các đồng chí đã liên lạc và giác ngộ đồng chí Vi Văn Khang, một thanh niên dân tộc Thái có học thức, gia đình khá giả ở bản Thái Hòa. Gặp được lý tưởng cách mạng như cánh đồng khô hạn gặp mưa, đồng chí Khang nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp giải phóng đất nước, giải phóng nhân dân và đã vận động, giác ngộ thêm các đồng chí Vi Văn Hanh, Vi Văn Quý, Vi Văn Lâm, những người trẻ tuổi có học vấn cao, giàu lòng yêu nước và tâm huyết với quê hương. Các đồng chí này đã phát huy tinh thần đoàn kết, vận động quần chúng nhân dân kết thành một khối sức mạnh để đấu tranh chống bọn thực dân - tay sai phong kiến.
đến đầu năm 1931, Xứ ủy cử đồng chí Lê Xuân đào đến Môn Sơn gây dựng cơ sở đảng. Tháng 4 năm 1931, chi bộ đảng Môn Sơn được thành lập gồm có 5 đảng viên Vi Văn Khang, Vi Văn Hanh, Ngân Văn Quý, Trần Ngân và Lê Mạnh Duyệt, do đồng chí Vi Văn Khang làm Bí thư. đây là chi bộ đảng đầu tiên của đồng bào các dân tộc thiểu số của cả nước nói chung và Nghệ An nói riêng.
Từ tháng 7 đến tháng 8 năm 1931, trên ngọn cây đa Cồn Chùa - trung tâm xã Môn Sơn, lá cờ đỏ búa liềm tung bay phấp phới. Dưới gốc cây đa, chi bộ đảng tập trung lực lượng với hàng trăm người tiến hành biểu tình rồi kéo đến nhà bọn địa chủ, chánh tổng cướp lấy thóc gạo, tiền bạc chia cho dân nghèo. Dưới sự lãnh đạo của chi bộ đảng, phong trào cách mạng của nhân dân Mường Quạ nói chung và Môn Sơn nói riêng giành được nhiều thắng lợi. Nhà riêng của đồng chí Vi Văn Khang trở thành nơi hội họp, nuôi giấu cán bộ và in ấn tài liệu, che chở và nuôi dưỡng cán bộ đảng. Một thời gian sau, thực dân Pháp điều lính vào Môn Sơn đàn áp phong trào cách mạng. Vi Văn Khang và 2 đồng chí là Vi Văn Hanh, Trần Ngân cùng 30 quần chúng hăng hái đấu tranh bị sa vào tay giặc. Các đảng viên còn lại rút vào hoạt động bí mật để chờ thời cơ. Và đến cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền năm 1945, Chi bộ đảng Môn Sơn được khôi phục và lãnh đạo nhân dân đấu tranh cướp chính quyền giành thắng lợi.
Nguyễn Văn Phúc
Cán bộ BQL Dự Án FMCR
