Tại Khu Dự trữ sinh quyển thế giới Núi Chúa (tỉnh Ninh Thuận), Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người và Sinh quyển (MAB Việt Nam) đã tổ chức Hội nghị Tổng kết Mạng lưới các Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới của Việt Nam năm 2025, với sự tham dự của hơn 100 đại biểu từ các bộ, ngành trung ương, đại diện 11 Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới (KDTSQ) tại Việt Nam, các tổ chức quốc tế, viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp. Hội nghị nhằm đánh giá kết quả năm 2025 và xác định định hướng phát triển giai đoạn 2026–2035 phù hợp với Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu của UNESCO.
* Nhiều kết quả nổi bật trong năm 2025
Năm 2025 đánh dấu 25 năm hình thành mạng lưới KDTSQTG tại Việt Nam và 40 năm thành lập MAB Việt Nam. Trong năm qua, các KDTSQ đạt nhiều thành tựu quan trọng:
Công tác bảo tồn đa dạng sinh học đạt hiệu quả cao hơn thông qua hoạt động nghiên cứu khoa học, giám sát hệ sinh thái, tuần tra bảo vệ rừng, bảo tồn biển và phục hồi môi trường. Nhiều khu thực hiện thành công mô hình phục hồi rạn san hô, rừng ngập mặn và giảm thiểu rác thải nhựa đại dương. Phát triển sinh kế bền vững gắn với du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, sản phẩm OCOP và sản phẩm đặc trưng KDTSQ. Một số tuyến du lịch mới tại Núi Chúa, Cù Lao Chàm – Hội An, Đồng Nai, Cát Bà thu hút mạnh du khách trong nước và quốc tế. Giáo dục môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng được chú trọng. Các KDTSQ tổ chức nhiều chương trình trải nghiệm thiên nhiên, lớp học sinh quyển, hoạt động truyền thông cho thanh thiếu niên, học sinh, doanh nghiệp và khách du lịch.
Hợp tác quốc tế mở rộng mạnh mẽ. Việt Nam tham gia sâu vào các mạng lưới khu vực và toàn cầu về khu sinh quyển, đặc biệt sau hội nghị WCBR 2025. Nhiều dự án hợp tác với UNESCO, IUCN, FFI, SNV, SVW và UNDP được triển khai. Một số KDTSQ kết hợp với các danh hiệu quốc tế như Di sản thế giới, Ramsar, Công viên Di sản ASEAN (AHP), tạo hệ giá trị đa tầng, gia tăng cơ hội thu hút đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và phát triển du lịch.
* Những thách thức đặt ra
Bên cạnh những kết quả đạt được, mạng lưới KDTSQ vẫn đối mặt với nhiều khó khăn: Nguồn lực tài chính chưa ổn định, nhiều chương trình dài hạn cần kinh phí lớn. Biến đổi khí hậu gây hạn hán, xâm nhập mặn, cháy rừng, suy thoái rạn san hô và làm thay đổi cấu trúc hệ sinh thái. Áp lực phát triển du lịch nhanh làm gia tăng chất thải, đòi hỏi mô hình quản lý sức tải bền vững. Thiếu nhân lực chuyên trách tại một số KDTSQ sau sáp nhập đơn vị hành chính. Dữ liệu giám sát môi trường và đa dạng sinh học còn thiếu hệ thống và chưa đồng bộ giữa các địa phương.
* Định hướng hoạt động giai đoạn 2026–2035 theo Kế hoạch Hàng Châu
Hội nghị đã thống nhất triển khai 6 định hướng chiến lược lớn phù hợp với Kế hoạch Hàng Châu của UNESCO:
- Nâng cao vai trò KDTSQ trong các chiến lược phát triển bền vững; Lồng ghép các mục tiêu KDTSQ vào quy hoạch tỉnh, quy hoạch vùng, quy hoạch kinh tế biển và sử dụng đất; Xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá phát triển bền vững cho từng KDTSQ.
- Bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái ưu tiên; Tập trung bảo vệ rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn; Thực hiện chương trình “Không rác thải nhựa”, “Sống xanh cùng sinh quyển”.
- Phát triển sinh kế bền vững dựa trên tri thức bản địa; Hỗ trợ cộng đồng sản xuất sản phẩm đặc trưng KDTSQ; Mở rộng mô hình du lịch sinh thái, kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp sạch.
- Thúc đẩy giáo dục môi trường và mạng lưới thanh niên sinh quyển; Xây dựng bộ tài liệu giáo dục KDTSQ dùng chung toàn quốc; Hình thành các câu lạc bộ “Thanh niên Sinh quyển Việt Nam”.
- Tăng cường hợp tác quốc tế và nghiên cứu khoa học; Hợp tác với các khu sinh quyển nước ngoài theo mô hình “kết nghĩa sinh quyển”; Phát triển các nghiên cứu liên ngành về biến đổi khí hậu, nguồn nước, đa dạng sinh học.
- Ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý KDTSQ; Số hóa dữ liệu không gian, triển khai GIS, AI và cảm biến môi trường; Hình thành cơ sở dữ liệu thống nhất toàn quốc kết nối với UNESCO.
Hội nghị tại Núi Chúa đã trở thành sự kiện quan trọng trong hoạt động của MAB Việt Nam năm 2025, là diễn đàn để hơn 100 đại biểu chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất chính sách và thống nhất định hướng chung cho mạng lưới KDTSQTG Việt Nam trong giai đoạn mới. Với định hướng rõ ràng theo Chiến lược Hàng Châu, các KDTSQ Việt Nam sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn thiên nhiên, phát triển bền vững và nâng cao vị thế của Việt Nam trong mạng lưới sinh quyển thế giới.
Nguyễn Tiến Hưng - Cán bộ Văn phòng BQL Khu DTSQ miền Tây Nghệ An
