Tháng 12 năm 2022, 196 quốc gia thành viên đã ký kết Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu Côn Minh – Montreal trong khuôn khổ Công ước về Đa dạng Sinh học. Khung này đưa ra 23 mục tiêu đầy tham vọng, nhằm ngăn chặn và đảo ngược xu hướng suy giảm đa dạng sinh học đang diễn ra nghiêm trọng trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, sau khi Khung được thông qua, thách thức lớn đặt ra là làm thế nào để các mục tiêu này được triển khai một cách hiệu quả trong điều kiện kinh tế, xã hội và sinh thái rất khác nhau giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ.
Vai trò nổi bật của Mạng lưới Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới
Trong bối cảnh đó, báo cáo “Thúc đẩy Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu thông qua việc tăng cường vai trò của các Khu Dự trữ Sinh quyển”, do Chương trình UNESCO về Di sản bền vững và Quản lý môi trường của Đại học Bergen (Na Uy) chủ trì thực hiện, đã được công bố tại Hội nghị Thế giới lần thứ năm về Khu Dự trữ Sinh quyển, tổ chức vào tháng 9 năm 2025.
Báo cáo nhấn mạnh rằng Mạng lưới các Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới là một trong những cơ chế quan trọng có thể thúc đẩy việc thực hiện Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu thông qua cách tiếp cận bảo tồn đa dạng sinh học gắn liền với sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên và phát triển sinh kế cho cộng đồng.
Khu Dự trữ Sinh quyển – không gian thử nghiệm cho phát triển bền vững
Trong hơn 50 năm hình thành và phát triển, Chương trình Con người và Sinh quyển đã tạo ra không gian để các cộng đồng địa phương thử nghiệm các mô hình phát triển bền vững song hành với bảo tồn thiên nhiên. Tính đến năm 2025, mạng lưới này bao gồm 784 Khu Dự trữ Sinh quyển tại 142 quốc gia, trong đó có 25 khu dự trữ sinh quyển xuyên biên giới.
Các Khu Dự trữ Sinh quyển được quản lý ở quy mô cảnh quan, nơi chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư, người bản địa, các viện nghiên cứu, trường đại học, khu vực tư nhân và các tổ chức xã hội cùng tham gia quản trị theo cách tiếp cận bao trùm, có sự tham gia, vượt qua ranh giới hành chính truyền thống. Đây chính là nền tảng quan trọng để triển khai các mục tiêu đa dạng sinh học một cách linh hoạt và phù hợp với điều kiện thực tiễn.
Minh chứng từ thực tiễn triển khai Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu
Thông qua quá trình tham vấn chuyên gia, tổ chức hội thảo và phỏng vấn sâu, báo cáo đã tổng hợp nhiều góc nhìn từ các khu dự trữ sinh quyển trên toàn cầu, đồng thời chỉ ra những đóng góp cụ thể của các khu vực này trong việc thực hiện các mục tiêu của Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu.
Chẳng hạn, tại Khu Dự trữ Sinh quyển Kristianstads Vattenrike ở Thụy Điển, cơ chế phối hợp đa bên đã giúp giảm thiểu xung đột giữa hoạt động sản xuất nông nghiệp, du lịch và bảo tồn các loài chim di cư như sếu và ngỗng. Cách tiếp cận này góp phần thực hiện mục tiêu ngăn chặn tuyệt chủng, bảo vệ đa dạng di truyền và quản lý hiệu quả xung đột giữa con người và động vật hoang dã.
Tương tự, Khu Dự trữ Sinh quyển Tianmushan – Qingliangfen tại Trung Quốc đã góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực của các hoạt động kinh tế đối với đa dạng sinh học thông qua việc thúc đẩy chuyển đổi sang nông nghiệp bền vững và phát triển các sản phẩm rừng địa phương, từng bước thay thế các hoạt động khai khoáng gây suy thoái hệ sinh thái.
Khuyến nghị chính sách và ý nghĩa lâu dài
Bên cạnh việc tổng hợp các mô hình thực tiễn, báo cáo cũng đưa ra những khuyến nghị chính sách quan trọng, nhằm phát huy tối đa tiềm năng của các Khu Dự trữ Sinh quyển trong việc đạt được các mục tiêu đa dạng sinh học toàn cầu đến năm 2030 và các giai đoạn tiếp theo. Với hệ thống nghiên cứu điển hình phong phú, tài liệu này không chỉ có giá trị tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách mà còn đóng vai trò như một nguồn cảm hứng cho các sáng kiến và hành động cụ thể hướng tới tương lai bền vững cho cả con người và thiên nhiên.
Gắn kết với Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu
Hội nghị Thế giới lần thứ năm về Khu Dự trữ Sinh quyển, với sự tham gia của hơn 2.000 đại biểu đến từ hơn 100 quốc gia, đã chính thức thông qua Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu giai đoạn 2026–2035. Kế hoạch này sẽ định hướng hoạt động của Chương trình Con người và Sinh quyển trong mười năm tới, tiếp tục khẳng định vai trò của các Khu Dự trữ Sinh quyển như những không gian trung tâm để hiện thực hóa các cam kết toàn cầu về đa dạng sinh học và phát triển bền vững.
Hợp tác đa thể chế
Báo cáo được xây dựng trong khuôn khổ dự án “Khu Dự trữ Sinh quyển như các biện pháp bảo tồn hiệu quả”, thuộc Chương trình Đối tác Đa dạng Sinh học châu Âu, với sự tham gia của nhiều tổ chức và trường đại học trên thế giới, dưới sự điều phối của Chương trình UNESCO về Di sản bền vững và Quản lý môi trường tại Đại học Bergen.
Thái Bá Thám
Văn phòng Ban Quản lý
