1. Bối cảnh hình thành Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu
Thế giới đang đối mặt với một giai đoạn khủng hoảng môi trường mang tính hệ thống, nơi suy giảm đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, suy thoái hệ sinh thái và bất bình đẳng xã hội không còn tồn tại riêng lẻ mà tương tác, khuếch đại lẫn nhau. Trong bối cảnh đó, nhu cầu về các mô hình phát triển vừa bảo tồn thiên nhiên, vừa bảo đảm sinh kế và công bằng xã hội trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu 2026–2035 (Hangzhou Strategic Action Plan – HSAP) ra đời sau khi Chiến lược MAB 2015–2025 và Kế hoạch Hành động Lima 2016–2025 kết thúc, được thông qua tại Hội nghị Thế giới lần thứ 5 về Khu Dự trữ Sinh quyển (Hàng Châu, Trung Quốc, năm 2025). HSAP đánh dấu một bước chuyển quan trọng của Chương trình MAB:
2. Tư duy cốt lõi và cách tiếp cận của Kế hoạch Hàng Châu
Khác với các kế hoạch trước đây, Kế hoạch Hàng Châu được xây dựng theo tư duy ngắn gọn – linh hoạt – định hướng hành động, nhằm tối đa hóa khả năng thực thi trong bối cảnh nguồn lực và năng lực giữa các quốc gia, các Khu Dự trữ Sinh quyển còn rất khác nhau.
Ba đặc điểm nổi bật của HSAP gồm:
-
Tiếp cận tổng thể (integrated approach): Kế hoạch nhấn mạnh việc tích hợp bảo tồn đa dạng sinh học, thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế – xã hội và quản trị bao trùm trong cùng một khung hành động.
-
Định hướng kết quả (results-oriented): HSAP đi kèm hệ thống theo dõi, đánh giá và báo cáo trực tuyến, yêu cầu các hành động không chỉ được triển khai mà còn phải chứng minh được tác động.
-
Tăng cường vai trò của Mạng lưới KDTSQ: Các Khu Dự trữ Sinh quyển được xác định là “địa điểm chính” để triển khai các thỏa thuận môi trường toàn cầu ở quy mô lãnh thổ.
3. Tầm nhìn, sứ mệnh và mục tiêu tổng quát
Kế hoạch Hàng Châu đặt ra tầm nhìn về một tương lai nơi các xã hội lành mạnh, thịnh vượng và sinh sống hài hòa với thiên nhiên, bảo đảm công bằng và bình đẳng cho cả các thế hệ hiện tại và tương lai.
Sứ mệnh của HSAP là:
-
Định hướng Chương trình MAB và Mạng lưới các Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới đóng góp hiệu quả vào Chương trình Nghị sự 2030 và các Thỏa thuận Môi trường Đa phương;
-
Tạo ra tác động thực chất, có thể đo lường, vượt ra ngoài phạm vi bảo tồn truyền thống.
4. Cấu trúc khung hành động: 3 mục tiêu – 34 mục tiêu hành động
Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu được cấu trúc quanh ba mục tiêu chiến lược lớn, bao trùm cả chiều rộng và chiều sâu của Chương trình MAB.
4.1. Mục tiêu A: Đóng góp cho các thỏa thuận môi trường và phát triển bền vững toàn cầu
Mục tiêu A tập trung vào việc sử dụng các Khu Dự trữ Sinh quyển như không gian triển khai thực tiễn cho:
-
Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu;
-
Chương trình Nghị sự 2030 và các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs);
-
Các công ước và hiệp định môi trường đa phương khác.
Trọng tâm của mục tiêu này là lồng ghép đa dạng sinh học vào quy hoạch và quản lý lãnh thổ, vượt ra khỏi cách tiếp cận bảo tồn biệt lập.
4.2. Mục tiêu B: Tăng cường Chương trình MAB và sự xuất sắc của Mạng lưới
Mục tiêu B nhấn mạnh việc củng cố nền tảng vận hành của Chương trình MAB thông qua:
-
Phát triển nguồn nhân lực, năng lực quản lý và cơ chế tài chính bền vững;
-
Tăng cường vai trò điều phối, học hỏi và hỗ trợ lẫn nhau trong Mạng lưới KDTSQ;
-
Khuyến khích sự tham gia của các bên liên quan, bao gồm cộng đồng địa phương, phụ nữ, thanh niên và khu vực tư nhân.
Đây là mục tiêu mang tính “nội lực”, quyết định khả năng thực hiện hiệu quả hai mục tiêu còn lại.
4.3. Mục tiêu C: Phát triển tri thức và lan tỏa tác động sau năm 2030
Mục tiêu C hướng tới việc khẳng định vai trò của Chương trình MAB như một nguồn tri thức toàn cầu về sinh sống hài hòa với thiên nhiên. Trọng tâm bao gồm:
-
Thúc đẩy nghiên cứu liên ngành và chia sẻ bài học kinh nghiệm;
-
Truyền cảm hứng cho các mô hình phát triển bền vững;
-
Đóng góp cho các thỏa thuận và khuôn khổ toàn cầu trong giai đoạn sau năm 2030.
5. Giám sát, đánh giá và trách nhiệm thực thi
Một điểm đổi mới quan trọng của Kế hoạch Hàng Châu là việc nhấn mạnh giám sát, đánh giá và minh bạch. HSAP yêu cầu:
-
Thiết lập bộ chỉ số thống nhất;
-
Báo cáo định kỳ ở các cấp quốc gia, khu vực và toàn cầu;
-
Phản hồi và điều chỉnh kế hoạch dựa trên kết quả thực tế.
Cách tiếp cận này giúp giảm khoảng cách giữa “kế hoạch trên giấy” và “hành động trên thực địa”, đồng thời tăng trách nhiệm giải trình của các bên tham gia.
6. Ý nghĩa chiến lược của Kế hoạch Hàng Châu
Kế hoạch Hành động Chiến lược Hàng Châu 2026–2035 thể hiện một bước tiến quan trọng trong tư duy bảo tồn và phát triển bền vững toàn cầu. Thay vì coi Khu Dự trữ Sinh quyển là các đơn vị bảo tồn độc lập, HSAP định vị chúng như trung tâm hành động lãnh thổ, nơi các thách thức toàn cầu được chuyển hóa thành giải pháp địa phương có thể nhân rộng.
Trong bối cảnh thế giới đang tìm kiếm những con đường phát triển mới sau năm 2030, Kế hoạch Hàng Châu không chỉ là văn kiện định hướng cho Chương trình MAB, mà còn là một khung tham chiếu quan trọng cho quản trị bền vững trong kỷ nguyên khủng hoảng môi trường tổng hợp.
Thái Bá Thám
Văn phòng Ban Quản lý
