Ma nhai kỷ công bia văn là tấm văn bia khắc trực tiếp trên núi đá tại núi Thành Nam, xã Chi Khê, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An kỉ niệm chiến thằng của Thái thượng hoàng Trần Minh Tông do Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn soạn thảo. Văn bia này khắc vào mùa đông nhuần năm Ất Hợi, niên hiệu Khai Hựu thứ 7 tức 1335.
Tấm văn bia khắc trên đá
Tháng 8/2011, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã có Quyết định công nhận Di tích lịch sử “Bia Ma Nhai” ở núi Thành Nam (nay thuộc địa phận thôn Tiến Thành, xã Chi Khê, huyện Con Cuông) là di tích Lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Từ Thị trấn Con Cuông tới xã Chi Khê, đi vào dãy núi đá vôi khoảng 300m về phía Nam, đây là Văn bia được khắc vào vòm đá núi, trước cửa hang gọi là “bia Ma Nhai”.
Bia Ma Nhai là bài văn ghi lại chiến công của tướng sỹ và nhân dân ta đời Nhà Trần trong việc giữ gìn bờ cõi, đánh đuổi ngoại xâm, thu lại đất đai bị mất, thể hiện thanh thế của Nhà nước đại Việt trong sự nghiệp củng cố nền độc lập của dân tộc.
Năm 1335, ở phía Tây Nam Nghệ An luôn bị bọn nghịch đảng bên ngoài quấy phá, cướp đất. Triều đình cử Nguyễn Trung Ngạn - một tể tướng văn, võ song toàn, có tài thao lược vào làm đốc Phủ sứ, để toan lo việc dẹp loạn. Vua Trần Hiến Tông cũng đích thân vào đốc chiến. đại bản doanh đặt tại núi Cự đồn, Mật Châu (nay là thôn Tiến Thành và thôn Thành Nam, xã Chi Khê, huyện Con Cuông).
Hang núi nới khắc văn bia
Vì công việc của triều chính cấp bách, vua Trần Hiến Tông phải về Thăng Long. Sau đó, Thượng Hoàng Trần Minh Tông (huý là Trần Mạnh Công đã nhường ngôi cho con năm 1329), tuy tuổi cao nhưng vẫn thân chinh lên Mật Châu, cùng Nguyễn Trung Ngạn dẹp giặc. Hai người vốn tâm hợp ý đồng, lại đã vào sinh ra tử có nhau, nay lại cùng nhau chinh chiến. Với sự hợp lực đó của tướng lĩnh, cùng sự kiên cường dũng cảm của quan quân nhà Trần, chỉ một trận đầu đã làm cho tên Nghịch Bổng (tướng quân của ngoại bang) “thất điên bát đảo". Nghịch Bổng thấy nhà Trần xuất binh hùng tướng mạnh, vội hồi quân, trông theo chiều gió mà chạy trốn, không dám ngoái cổ lại.
Với chiến công này, ngay trên đất Mật Châu, Thượng hoàng Trần Minh Tông xuống chiếu lui quân, rồi sai Nguyễn Trung Ngạn ghi lại chiến công rạng rỡ của tướng sỹ nhà Trần và nhân dân ta lúc bấy giờ trên vòm núi đá vôi gọi là: “Ma Nhai kỳ công bi văn” (Vào tháng 12 nhuận niên hiệu Khai Hữu năm thứ bảy Ất Hợi).
Bia Ma Nhai là một thông điệp nhắc nhở hậu thế luôn ghi nhớ công lao to lớn của quan quân và nhân dân ta đời nhà Trần trong việc bảo vệ bờ cõi của Tổ quốc, là một minh chứng sống động, sáng mãi với tên tuổi của Thượng hoàng Trần Minh Tông, Tể tướng Lê Trung Ngạn - những người con anh hùng đất Việt. Bia Ma Nhai là bản anh hùng ca bất hủ về cuộc chiến đấu chống ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi, về tinh thần đoàn kết một lòng của quan quân nhà Trần và của nhân dân ta, ý chí kiên cường bất khuất trước kẻ thù, với khát vọng thống nhất giang sơn, giữ yên bờ cõi của nhân dân đại Việt.
Gần 700 trăm năm đã trôi qua, dù mưa nắng dãi dầu, bia đá dù có bị bào mòn theo năm tháng, bụi thời gian che phủ, nhưng vẫn không xoá được những nét chữ của tiền nhân khắc sâu trong lòng đá, như muốn nhắn gửi lại cho hậu thế muôn đời về tinh thần yêu nước, ý chí độc lập dân tộc. để áng thiên hùng ca - Bia Ma Nhai sáng mãi, góp phần giáo dục tinh thần yêu nước cho thế hệ mai sau, để con cháu đời đời ghi nhớ công lao của tổ tiên ta đã anh dũng chống giặc ngoại xâm, giữ yên bờ cõi, vừa phục vụ mục tiêu phát triển du lịch, các cấp cần quan tâm đầu tư tôn tạo, bảo tồn và phát huy tinh hoa, giá trị trường tồn của Bia Ma Nhai. đó cũng là một nét đẹp trong thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta.
Nguyễn Văn Phúc
Cán bộ BQL Dự Án FMCR
