Bách xanh (Calocedrus macrolepis Kurz) là loài cây gỗ đặc biệt quý hiếm, có giá trị cao về sinh thái và khoa học. Tuy nhiên, trong thời gian qua, các hoạt động điều tra, giám sát đối với loài này tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Huống còn rất hạn chế. Trước thực tế đó, Ban Quản lý Khu BTTN Pù Huống đã triển khai nhiệm vụ “Bảo tồn, giám sát đa dạng sinh học các hệ sinh thái rừng Pù Huống – Giám sát quần thể Bách xanh tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Huống”.
Trong quá trình thực hiện, lực lượng chuyên môn đã tiến hành điều tra, giám sát trên 6 tuyến chính và 10 tuyến phụ tại địa bàn 4 xã, với tổng chiều dài tuyến lên tới 89 km, kết hợp thiết lập các ô tiêu chuẩn, ô phẫu đồ rừng và ô dạng bản. Kết quả cho thấy loài Bách xanh tại Khu BTTN Pù Huống có phân bố hẹp, chủ yếu ở độ cao từ 885 m đến 996 m, tập trung tại khu vực đỉnh và sườn núi đá.
Qua đo đếm thực địa trên các tuyến điều tra, đã ghi nhận 64 cá thể Bách xanh, phân bố tại các tuyến ST01 và ST02. Kết hợp với phân tích ảnh vệ tinh, quần thể và cá thể Bách xanh được xác định chỉ xuất hiện trong diện tích rừng hỗn giao cây lá rộng và lá kim, với quy mô khoảng 300 ha rừng thuộc khoảnh 4 và khoảnh 10, tiểu khu 728, xã Bình Chuẩn.
Đáng chú ý, trong tổng số 64 cá thể được ghi nhận, chỉ phát hiện 4 cá thể Bách xanh tái sinh. Các cây tái sinh có đường kính gốc trung bình khoảng 1,2 cm, chiều cao trung bình 1,3 m, phân bố rải rác và chủ yếu xuất hiện gần cây mẹ. Mặc dù chất lượng cây tái sinh được đánh giá là tốt, có triển vọng phát triển, song số lượng còn rất hạn chế, cho thấy nguy cơ suy giảm quần thể nếu không có biện pháp bảo tồn kịp thời.
Trên cơ sở kết quả điều tra, giám sát, Ban Quản lý Khu BTTN Pù Huống đề xuất một số nhóm giải pháp trọng tâm nhằm bảo tồn và phát triển bền vững quần thể loài Bách xanh.
Bảo tồn tại chỗ
Trước hết, cần duy trì thường xuyên hoạt động giám sát quần thể Bách xanh, thông qua điều tra thực địa định kỳ và ứng dụng ảnh vệ tinh, thiết bị bay chụp để cập nhật kịp thời thông tin về hiện trạng loài. Đồng thời, tập trung bảo vệ nghiêm ngặt hiện trạng rừng tại các khu vực có Bách xanh phân bố, đặc biệt là tiểu khu 728, khoảnh 4 và khoảnh 10. Bên cạnh đó, cần tăng cường kiểm soát, ngăn chặn các hoạt động gây tác động tiêu cực đến hệ sinh thái rừng, nhất là tình trạng mở rộng canh tác nương rẫy và sử dụng lửa trái phép. Song song với bảo vệ, cần xúc tiến tái sinh tự nhiên, nghiên cứu nhân giống và trồng dặm Bách xanh tại các khu vực phù hợp với đặc tính sinh học, sinh thái của loài.
Bảo tồn chuyển chỗ
Khu BTTN Pù Huống cần phối hợp với các cơ quan nghiên cứu để nghiên cứu nhân giống Bách xanh, xây dựng vườn giống và cơ sở lưu giữ nguồn gen, làm nền tảng cho công tác bảo tồn lâu dài và khả năng mở rộng vùng phân bố trong tương lai.
Giải pháp xã hội và cộng đồng
Cùng với các giải pháp kỹ thuật, yếu tố xã hội đóng vai trò then chốt trong bảo tồn loài Bách xanh. Cần huy động nguồn lực từ Nhà nước và địa phương để hỗ trợ công tác quản lý, bảo vệ rừng; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân địa phương về giá trị và các quy định pháp luật liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học và nguồn gen quý hiếm.
Bên cạnh đó, việc xây dựng và triển khai các chương trình phát triển kinh tế vùng đệm theo Luật Lâm nghiệp và các văn bản hướng dẫn là giải pháp căn cơ nhằm giảm áp lực lên tài nguyên rừng. Tại một số khu vực có cảnh quan đẹp, Khu BTTN Pù Huống có thể phối hợp với chính quyền địa phương phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, qua đó tạo sinh kế bền vững và tăng thu nhập cho người dân.
Đặc biệt, cần huy động người dân địa phương tham gia trực tiếp vào các hoạt động quản lý, bảo vệ rừng, bảo đảm người dân được hưởng lợi từ công tác bảo tồn. Đây chính là giải pháp lâu dài để hạn chế các mối đe dọa đối với rừng nói chung và loài Bách xanh nói riêng, đồng thời góp phần bảo vệ đa dạng sinh học tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Huống.
Tổng hợp theo tài liệu của KBTTN Pù Huống
Thái Bá Thám
Văn phòng Ban Quản lý
